Саша Гушча — пра даччыную прывязанасць і пачуццё дома

Аматар_кам стэндапу Саша Гушча вядомая як камікеса, якая трапна жартуе пра інваліднасць, затрыманне, эміграцыю. Інтэрв’ю з Сашай пра чорны гумар у складаныя часы можна пачытаць па спасылцы. А сёння «ІншыЯ» публікуюць асабістую гісторыю Сашы, на якую яе натхніў удзел у праекце сяброўкі: фатографка Алеся Рудовіч здымала людзей на эміграцыі і рэчы, якія нагадваюць ім пра дом. Для Сашы такой рэччу стаў мамін халат. Гэтая гісторыя — пра сувязь дачкі і маці, пра боль расстання. І пра страту.

***

— Большую частку майго сталення складала імкненне да незалежнасці. Поўная аўтаномія і самадастатковасць — прывілей, даступны далёка не для ўсіх людзей з інваліднасцю. З маленства гэта было часткай майго выхавання: нароўні з фізічна здаровымі старэйшымі братам і сястрой мяне запэўнівалі, што важна атрымаць добрую адукацыю, «устаць на ногі», забяспечваць сябе. Часам намаўлялі нават мацней, чым старэйшых: «Яны ж дадуць рады, калі што — уладкуюцца працаваць хоць на завод, хоць дворнікамі, а цябе хто возьме?»

Дарог да добрага жыцця не так і шмат, і большасць з іх не абсталяваныя пандусамі.

Парадаксальным чынам Мама перадавала мне жыццёвую філасофію індывідуалізму і пры гэтым была ўпэўненая, што сама будзе выключэннем з правілаў. Яна была перакананая, што мы заўсёды будзем побач. Мне здаецца, калі я паставіла яе перад фактам, што планую жыць асобна, як толькі змагу гэта сабе дазволіць, то я яе моцна пакрыўдзіла. Мне здаецца, усё роўна, колькі гадоў мне было — 5, 15 або 35 — яна, свядома ці не вельмі, працягвала бачыць ува мне тую маленькую дзяўчынку, якая баялася заставацца ў бальнічнай палаце адна, якая прасіла на ноч звязаць нашыя рукі разам ручніком, каб адчуваць блізкасць нават у сне.

Рэч у тым, што гэтая дзяўчынка нікуды не падзелася — яна проста вырасла і хацела самастойна распараджацца сваім жыццём. Дзе б я ні жыла, куды б ні з’язджала — дарога заўсёды прыводзіла мяне назад, да Мамы. З кожнага адпачынку, з кожнай паездкі я везла ёй сувеніры — усё, што можна было павесіць на ялінку: цацкі, бірулькі або маленькія падвескі. Маміна навагодняе дрэўца было яе гонарам. Мы любілі рабіць адна адной падарункі: калі ў адной з паездак у мяне скралі лічбавы фотаапарат, Мама са сваіх зберажэнняў аплаціла мне куплю новага. Я любіла дарыць ёй дарагую парфуму — «Шанэль №5», «Дыёр» і іншую, пра якую яна магла толькі марыць у юнацтве. У 2014 годзе, пасля драматычнага расстання, я жыла ў Мамы амаль год. Першы месяц я не магла заснуць адна, і яна абдымала мяне, як у дзяцінстве, пакуль я выплаквала свой боль.

У 2020 годзе я арганізавала нам абедзвюм добраахвотны «лакдаўн» (афіцыйных антыкавідных абмежаванняў у Беларусі не было): амаль год Мама практычна не выходзіла на вуліцу, кожны тыдзень я заказвала ёй дастаўку прадуктаў анлайн ці прыязджала на таксоўцы з пакетамі. Я сядала каля дзвярэй у вітальні, Мама — у гасцёўні, і так мы, абедзве ў масках, размаўлялі праз дзвярны праём. Калі не было магчымасці прыехаць, мы тэлефанавалі і гадзінамі размаўлялі праз відэасувязь.

Увосень 2020 года я пераехала да Мамы зноў — мы пагаварылі і пастанавілі, што так будзе лепш у выпадку, калі мяне затрымаюць за пратэстную дзейнасць. Будзе каму карміць кошак.

Мой удзел у пратэстах 2020-га Мама падтрымала адразу і безумоўна. Наракала, што калі б не хворыя спіна і ногі, сама хадзіла б пастаяць у ланцугу салідарнасці ва Уруччы. Калі мяне затрымалі на жаночым маршы, я больш за ўсё хвалявалася праз тое, як Мама ўспрыме гэтую навіну. Сэрца слабое. Увечары, калі я выйшла з РУУС і вярнулася дадому, яшчэ да таго як памыцца і пераапрануцца, я адразу патэлефанавала ёй, уся на нервах, а гэтая вялікая жанчына смяялася ў трубку:

«Мая дачка зорка, маю дачку на ўсіх каналах на ютубе паказваюць! Ну як гэтыя бамбізы цябе цягнулі, а, ажно тры здаравушчыя доўбні спатрэбіліся! Шкада, я табе ў аўтазак не датэлефанавалася, вельмі хацела сказаць, як я табой ганаруся».

***

Дзе б я ні знаходзілася, я ведала, што ёсць Мама, і ёсць Маміна кватэра, дзе мяне заўсёды чакаюць. Мы імкнуліся адзначаць святы разам: яе і мае нарадзіны, Новы год (нават калі я потым уцякала ў госці да сяброў, мы сустракалі поўнач разам), 8 Сакавіка. Я любіла раптоўна прыйсці ў госці і прыгатаваць што-небудзь смачнае ці замовіць дастаўку, паглядзець адзін з нашых агульных улюбёных фільмаў: «Службовы раман», «Брудныя танцы» або «Дзённікі прынцэсы» — і прабалбатаць палову ночы, покуль не заснем побач на яе ложку. Часам, стомленая пасля працы ці іншых спраў, я прыязджала і засынала адразу, на паўслове. Тады Мама накрывала мяне сваім вялікім чырвоным халатам.

Гэта быў не проста халат: гэта быў Мамін халат.

Мы прывезлі яго са Штатаў у нейкую з паездак — хутчэй за ўсё, купілі ў сэканд-хэндзе, а можа, аддаў нехта са знаёмых. Вялікі, досыць цяжкі і вельмі цёплы, ён быў такой жа неад’емнай часткай Мамінага вобразу, як тоўстыя шкарпэткі-«валёнкі» і супавы кубак з гарбатай. Як вялікая пажылая кошка, Мама любіла цяпло і ўтульнасць.

Я, на жаль, не помню, гэта я яе ўпрасіла ці Мама сама пастанавіла аддаць мне халат, калі я рыхтавалася да пераезду. Я нават не ўпэўненая, што зразумела гэты жэст тады — была так паглынутая разграбаннем рэчаў і іншымі клопатамі.

Дрэнная памяць — кепскі саюзнік. Я не памятаю, пра што мы гаварылі ў дзень майго ад’езду. Памятаю толькі, што вырашыла спазніцца на ранішні аўтобус, якім збіралася ехаць у Вільню, і ўзяла новы білет — на апошні рэйс, каб пабыць дома крыху даўжэй. Памятаю, як бязгучна плакала ў таксі па дарозе на вакзал.

***

Далей пісаць робіцца цяжэй. Мамы не стала ўсяго толькі праз паўгода пасля майго ад’езду. Абяцанне, што мы абедзве перажывем Лукашэнку і сустрэнемся ва ўжо свабоднай Беларусі, выканаць не атрымалася. Слабое сэрца.

На пахаванне я не паехала.

Я прачытала калісьці ў інтэрнэце, што гэта ўніверсальная трагедыя сталення, што для большасці з нас наканавана перажыць сваіх бацькоў.

Гэта вельмі дзіўнае пачуццё — усведамляць, што нешта было цэлым, толькі тады, калі яно ломіцца. Я не разумела, што менавіта звязвала мяне з Беларуссю, адчувалася як корань, які трымаецца за зямлю, адчувалася як Радзіма, пакуль я гэта не страціла. Няма больш пачуцця, што там мой дом. Як нежылая кватэра — цяпер гэта проста месца, дзе мяне ніхто не чакае.

Магчыма, гэта сентыментальна і нават трошку інфантыльна — прызнавацца, што часам я закручваюся ў Мамін халат і ўяўляю, як быццам гэта яна мяне абдымае. Але ж яна нікуды не падзелася — тая маленькая дзяўчынка, якая засынала ў бальнічнай палаце, ведаючы, што Мама побач, на адлегласці дзвюх рук, звязаных разам ручніком.

Яна проста вырасла.