У масавай культуры сэкс падаецца як абавязковая і неад’емная частка жыцця. У фільмах, кнігах і серыялах гераіні і героі амаль заўсёды знаходзяцца ў рамантычных або сэксуальных стасунках — ці ўсімі сіламі да іх імкнуцца. Нават у падлеткавым кантэнце сюжэт часцей за ўсё круціцца вакол таго, як галоўн_ая гер_аіня намагаецца пачаць стасункі з аб’ектам свайго кахання.
Сэкс-асвета і каханне ў маскультуры — гэта крута і важна. Але калі такія гісторыі становяцца амаль адзіным сцэнаром, яны міжволі ствараюць уражанне, што сэксуальнае прыцягненне — гэта норма для ўсіх без выключэння.
У рэальным жыцці гэта ператвараецца ў прадузятасць: калі чалавек не займаецца сэксам і не імкнецца да фізічнай блізкасці, то высокі шанец, што яе/яго палічаць «зломлен_ай», западозраць у няшчырасці і паспрабуюць «выправіць».
Але насамрэч асэксуальнасць — гэта не хвароба, а паўнавартасная арыентацыя.
У гэтым артыкуле разбіраемся, хто такія асы, чаму іх так шмат сярод зумера_к і чаму нам усім трэба забыцца пра слова «фрыгіднасць».
Для пачатку: што такое асэксуальнасць
Асэксуальнасць — гэта варыянт сэксуальнай ідэнтычнасці, пры якім чалавек не адчувае (або адчувае вельмі мала) сэксуальнага прыцягнення да іншых людзей. Гэта не тое ж самае, што цэлібат або ўсвядомленая адмова ад сэксу па нейкіх прычынах.
Асэксуальнасць — гэта не выбар, а арыентацыя.
Людзей асэксуальнага спектру называюць асэксуал_камі або скарочана — асамі.
Асэксуальнасць — гэта не тое ж самае, што часовае зніжэнне лібіда з-за гарманальных працэсаў у арганізме, стрэсаў, псіхічных захворванняў і траўмаў. У аласэксуальных* людзей такое зніжэнне праходзіць і не змяняе іх ідэнтычнасці. Дарэчы, сэксуальны досвед таксама не вызначае ідэнтычнасць:
асэксуальныя людзі могуць атрымліваць сэксуальны досвед на працягу жыцця. Але ён не з’яўляецца для іх цэнтральнай або неабходнай часткай жыцця і стасункаў.
Таксама побач з асэксуальнасцю часта згадваюць арамантычнасць — з’яву, калі чалавек увогуле не адчувае рамантычнага прыцягнення да каго-кольвек.
Можна быць адначасова арамантычн_ай і асэксуальн_ай, але не абавязкова.
Шмат якія людзі адчуваюць рамантычнае прыцягненне, але ніколі не адчуваюць сэксуальнага, і наадварот: адчуваюць сэксуальнае, але ніколі не адчуваюць рамантычнага. Як і наша гераіня Ліз, з якой мы нядаўна паразмаўлялі пра арамантычнасць:
«Часам мне хочацца сэксу, і я займаюся ім — са згоды, паводле жадання. І для мяне рамантыка і сэкс — гэта зусім розныя рэчы. Я магу хацець мужчыну ў сэксуальным плане, але катэгарычна адмаўляцца ісці з ім на вячэру і трымацца за рукі».
То бок асэксуальнасць — гэта не нешта пра «фрыгіднасць» і «імпатэнцыю»?
У асэксуальнага чалавека можа быць усё ў парадку з фізіялагічным узбуджэннем, але пры гэтым не ўзнікаць сэксуальнай цягі да іншых людзей. Такі чалавек здольн_ая да сэксу, але не адчувае жадання ім займацца.
Больш за тое, некаторыя асэксуалы мастурбуюць, але, як правіла, не з-за сэксуальнай цягі, а проста таму, што гэта прыемна або дапамагае зняць стрэс.
І нарэшце, паводле дзейнай Міжнароднай класіфікацыі хвароб, сэксуальная дысфункцыя — гэта няздольнасць удзельнічаць у сэксуальнай актыўнасці так, як чалавек сам_а гэтага жадае. То бок калі ў чалавека няма цікавасці да сэксу і гэта яго не турбуе, — гэта не сэксуальная дысфункцыя.
Чаму асэксуальныя людзі лічаць сябе часткай квір-супольнасці?
Здавалася б: у масавай культуры квір-супольнасць найчасцей асацыюецца з разнастайнымі і яскравымі сэксуальнымі стасункамі, а не з іх адсутнасцю.
Але насамрэч квір-рух не зводзіцца да дэманстрацыі сэксуальных адносін — ён ахоплівае ўсё, што выходзіць за межы традыцыйнага (гетэрасэксуальнага, цысгендарнага і г.д.). І паколькі досвед асэксуальных людзей таксама адрозніваецца ад гетэранарматыўнага, шмат хто з іх лічаць сябе часткай квір-супольнасці, бо сутыкаюцца з тымі ж механізмамі выключэння — ціскам, нябачнасцю і недаверам да сваёй ідэнтычнасці.
Ну і, вядома, сярод асэксуальных людзей таксама ёсць геі, транс- і небінарныя персоны: тое, што сэкс не займае цэнтральнае месца ў іх жыцці, не азначае, што яны не хочуць блізкасці, кахання, сумеснага побыту ці сям’і.
Праўда, што асэксуальных людзей больш за ўсё сярод зумера_к?
Паводле шматлікіх апытанняў і даследаванняў, найбольшая доля людзей, якія ідэнтыфікуюць сябе як асэксуальных, сапраўды прыпадае на пакаленне Z — то бок на людзей, народжаных прыкладна пасля 1997 года.
Чаму так? З’явіліся словы і веды. Часта, каб пра сябе нешта зразумець, нам патрэбныя для гэтага адпаведныя словы. Пакаленне Z жа вырасла ў асяроддзі, дзе ёсць доступ да гэтай мовы, тэрмінаў і бачнасці.
Да таго ж павялічылася свабода самавыяўлення. Зумер_кі менш прывязаныя да гетэранормы. Яны больш ахвотна прызнаюць: «Мне нецікавы сэкс», — і не адчуваюць сябе «непаўнавартаснымі» з-за гэтага.
Але ўсё гэта не абавязкова азначае, што асэксуала_к стала больш і што асэксуальнасць — гэта нейкі «трэнд» або «новая мода». Гэта проста тое, што раней было нябачна і не мела назвы, а цяпер стала часткай мовы і нормы. Сярод старэйшых пакаленняў таксама ёсць шмат асэксуальных людзей, проста яны ніколі не звалі сябе так ці не мелі магчымасці жыць адкрыта.
Асэксуалы не любяць фарбавацца і прыбірацца?
Існуе стэрэатып, што асэксуальныя людзі не імкнуцца выглядаць прывабна — маўляў, навошта, калі яны не зацікаўленыя ў сэксе і не хочуць нікога «завабіць». У гэтым кантэксце, калі дзяўчына фарбуецца і кажа, што яна асэксуальная, ёй часта не вераць: раз «паляпшаеш» сваю знешнасць, значыць, усё ж хочаш спадабацца мужчынам.
Такая логіка заснаваная на культуры male gaze — поглядзе, пры якім жаночая знешнасць успрымаецца выключна як аб’ект мужчынскага задавальнення. У гэтай сістэме не прадугледжана, што нехта можа прыбірацца проста для сябе.
Асэксуальная актывістка Ясмін Бенуа запусціла ў сацсетках хэштэг #ThisIsWhatAsexualLooksLike, каб разбурыць гэты міф і паказаць: асэксуальныя людзі могуць выглядаць як заўгодна — ярка, проста, гламурна, нефармальна ці ўвогуле не фіксавацца на знешнасці.
«Людзі думаюць, што калі ты асэксуал, то табе не варта насіць прыгожае адзенне, фарбавацца ці рабіць прычоску, — кажа Бенуа. — А я думаю: мне што, надзець мяшок з-пад бульбы? У брытанскіх навінах пра мяне выйшаў цэлы рэпартаж, прысвечаны маёй знешнасці і таму, што я нібыта „недастаткова асэксуальная“. Яны заявілі, што ў мяне занадта пульхныя вусны».
Ці праўда, што асэксуалы больш няшчасныя?
Не, гэта няпраўда. Асэксуальныя людзі могуць быць гэтак жа шчаслівымі, задаволенымі і рэалізаванымі, як і людзі з любымі іншымі арыентацыямі.
Гэты стэрэатып паходзіць з сэксанарматыўнай культуры, дзе мяркуецца, што без сэксу немагчымая «сапраўдная» блізкасць, каханне і шчасце. Але асэксуальныя людзі могуць мець рамантычныя адносіны, моцнае сяброўства, эмацыйную блізкасць, самаразвіццё і яркае жыццё. Проста іхні ўзровень шчасця і задаволенасці не залежыць наўпрост ад сэксуальнай актыўнасці.
«Мне разбівае сэрца, калі людзі як унутры, так і за межамі супольнасці ЛГБТК+ называюць людзей асэксуальнага і арамантычнага спектраў зламанымі ці тымі, якім чагосьці не хапае. Наша грамадства настолькі запраграмаванае разглядаць фізічную блізкасць, сэкс і рамантычныя адносіны як адзіныя формы кахання і быцця. Думаю, людзі часта забываюць, што існуе платанічная любоў паміж сябрамі. Любоў, якая можа быць у сям’і. Любоў да нашых захапленняў. Любоў да нашых гадаванцаў. Не, нам не патрэбны сэкс ці адносіны, каб стаць «цэласнымі». Мяне спрабавалі выправіць, што пазбаўляла мяне цялеснай аўтаноміі і маёй ідэнтычнасці — упэўнена, што іншыя асы могуць сказаць тое ж самае. Мяне ванітуе ад жалю. Мяне ванітуе ад людзей, якія прымушаюць нас пачувацца недачалавекамі. МЫ НЕ ЗЛАМАНЫЯ. Мы цэласныя, жывыя і любімыя ў шматлікіх адносінах»,
— піша Крысцін у каментарах да публікацыі асэксуальнай актывісткі Ясмін Бенуа.
Калі асэксуальныя людзі і адчуваюць пакуты, то не ад адсутнасці сэксуальнай цягі, а ад рэакцыі грамадства.
Прага да сэксуальных і рамантычных стасункаў падаецца такой неад’емнай часткай жыцця, што асэксуальным людзям часта прыпісваюць разлады сэксуальных паводзінаў або пераконваюць іх, што асэксуальная ідэнтычнасць — проста перыяд, які пройдзе, калі яны сустрэнуць «правільнага чалавека».
Так, паводле даследавання 2025 года, траціна апытаных лічаць, што асэксуальнасць можна вылечыць з дапамогай тэрапіі. Чвэрць (26%) лічаць, што асэксуальныя людзі проста яшчэ не сустрэлі таго самага чалавека.
Не дзіва, што асэксуальныя людзі часцей перажываюць сімптомы трывожнага і дэпрэсіўнага разладаў, чым іншыя прадстаўні_цы супольнасці ЛГБТК+.
«Я ас, і тыя рэдкія разы, калі я казала аб гэтым іншым… яны аўтаматычна меркавалі, што з маім целам нешта не так, што мне трэба пагаварыць з сэксолагам. Ім было вельмі цяжка зразумець гэта. Як быццам мая асэксуальнасць падрывае іх уласныя ўяўленні пра сэксуальнасць»,
— піша Эма.
І што нам з гэтым усім рабіць
Час навучыцца прымаць каханне не толькі «як у кіно», але і тое, што не ўпісваецца ў сцэнар. Асэнсоўваючы з’яву асэксуальнасці, мы можам упершыню шчыра задумацца: а ці сапраўды патрэба ў сэксуальных і рамантычных стасунках — гэта і маё ўласнае, глыбіннае памкненне? Ці, можа, гэта тое, што ад мяне чакаюць?
І нават калі адказ «Так, гэта мне важна», — у любым выпадку нам варта перастаць успрымаць асэксуальнасць як нешта, што патрабуе выпраўлення. Яна не патрабуе апраўданняў ці лячэння. Яна патрабуе павагі.
Артыкул створаны ў рамках праекта «Together 4 values — JA», які сумесна рэалізуюць арганізацыі ІншыЯ і Razam e.V. пры падтрымцы Міністэрства замежных спраў Федэратыўнай Рэспублікі Германіі.
