Для многіх ЛГБТК+ з Беларусі жаданне жыць адкрыта і пры гэтым адчуваць сябе ў бяспецы застаецца недасяжнай марай. Аднак для 26-гадовай Машы і 25-гадовай Ані, пары з Менску, гэтая мара стала рэальнасцю ў 2019 годзе, калі яны паступілі ва ўніверсітэт Эскільстуны.
Пакаштаваць еўрапейскага жыцця дзяўчат падштурхнуў дзядзька Машы — адкрыты гей, які пакінуў Беларусь амаль 20 гадоў таму. Дзяўчаты выправіліся ў Швецыю на вучобу, аднак разглядалі пераезд не толькі як шанец атрымаць добрую адукацыю, але і як магчымасць пачаць жыццё наноў. Для гэтага прыйшлося вырашыцца на расстанне з блізкімі людзьмі і страту звыклай руціны.
Маша: Мне было даволі проста прыняць гэтае рашэнне. Страшна? Так, і вельмі. Але я ведала, што раблю гэта для будучай сябе. У Беларусі нас ніколі не прынялі б такімі, якія мы ёсць. Мая рэлігійная мама нават чуць нічога не хацела пра маю арыентацыю, хаця цудоўна ўсё ведала. Дый сама сітуацыя ў Беларусі, дзе «выбары ёсць, але выбару няма», надта на мяне ціснула. Я проста хацела кудысьці ўцячы.
Аня: У той час як у Машы там была хоць нейкая радня, у мяне не было нікога. Пакаваць сваё жыццё ў дзве валізкі і з’язджаць у іншы свет, дзе ты нічога не ведаеш, жудасна цяжка. Я два тыдні плакала па начах перад ад’ездам, думала, не дамо рады. І на падкорцы адклалася сказанае бацькамі «дзе нарадзіўся, там і спатрэбіўся». Акрамя бабулі, ніхто з сям’і не падтрымаў мяне.
Да пераезду: «Здавалася, што так будзе заўжды»
Маша: Ёсць у квір-колах такі выраз — «жыць у шафе», што значыць хавацца, быць кімсьці, акрамя сябе. Мусіць, так я і апісала б сябе ў Беларусі: не казала лішняга, не апраналася, як хацела, ды нават за руку Аню на вуліцы ніколі не трымала. Часам я думала, што, можа, так і мусіць быць. У Беларусі я была гатовая здацца.
Аня: Дарэчы, памятаю сітуацыю, як мы з Машай шукалі здымную кватэру ў Менску. Штораз мы чулі: «Ой, дзве дзяўчынкі? А мужыкоў вадзіць не будзеце?» Я ўвесь час хацела сказаць, што мужыкі нас не цікавяць у прынцыпе, але калі б я так адказала — мы б, напэўна, ніколі не знайшлі жытло.
Бацькі таксама задавалі занадта шмат пытанняў пра Машу, хаця відавочна не былі гатовыя пачуць праўду. Было вельмі цяжка, і мне таксама часам здавалася, што так будзе заўжды.
— Чаму вы абралі Швецыю і менавіта Эскільстуну? Як увогуле адважыліся на пераезд?
Маша: Дзядзька ўвесь час клікаў мяне ў госці. Я ўпершыню паехала туды, калі мне было пятнаццаць, і ў Стакгольме мой свет перакуліўся. Ужо тады людзі маглі апранацца, як жадаюць, хадзіць у гей-клубы, цалавацца на публіцы. Мне гэта здавалася немагчымым. А дзядзька ўвесь час казаў, што калі раптам я захачу з’ехаць, ён будзе побач. І ён сапраўды быў, дапамагаў нам на кожным этапе: ад паступлення да пошуку кватэры.
* Эскільстуна (Eskilstuna) — горад у цэнтральнай Швецыі. У 2020 годзе тут жылі 69 948 чалавек: гэта супастаўна з беларускімі Слуцкам, Рэчыцай ці Светлагорскам. У Эскільстуне размешчаныя некалькі падраздзяленняў канцэрна Volvo. Тут функцыянуе частка Мелардаленскага ўніверсітэта (ВНУ працуе таксама ў суседнім Вестэросе). Яшчэ горад вядомы накіраванасцю на зялёную эканоміку і моцнай гандбольнай камандай.
— Ці былі сумневы перад тым, як з’ехаць? Што стала вырашальным фактарам?
Аня: Я сумнявалася да апошняй секунды. Калі мы чакалі абвестку на рэйс з чамаданамі на руках, я ў чарговы раз спытала: «Можа, не паедзем?» — мяне проста калаціла. З’язджала з цяжкім сэрцам, бо ніхто з сям’і не верыў, што я прыжывуся ў Швецыі. Але збольшага гэта і падагравала мяне давесці, што яны не маюць рацыі. Плюс я вельмі хацела, каб у нас з Машай было жыццё, якое мы хацелі. Вярнуцца дадому можна заўсёды.
Першыя ўражанні і стаўленне да ЛГБТК+: «Адразу прапанавалі дапамогу»
Маша: Мяне здзівіла, што праблем з мовай не было ад слова зусім. Абсалютна ўсе ў Швецыі гавораць па-ангельску. Людзі былі супердобразычлівымі. А ва ўніверсітэце адразу прапанавалі дапамогу: моўныя курсы, кансультацыі. Для мяне адаптацыя прайшла вельмі лёгка, магчыма, таму, што я ўжо была ў Швецыі і прыкладна ўяўляла, што мяне чакае.
Аня: Мне было вельмі цяжка, таму што грамадства зусім іншае, і я хутка зразумела, што дзяцінства скончылася, што я ўжо не дома. Але ўсе і праўда гавораць па-ангельску, гэта моцна палегчыла мне жыццё. А яшчэ гэта студэнцкі горад, і мы сустрэлі плойму людзей, якія таксама знаходзяцца ўдалечыні ад дома. Гэта дапамагала мне трымацца.
Аня: У 2009-м у Швецыі прынялі гендарна-нейтральны закон аб шлюбе, так што аднаполыя пары таксама могуць рэгістраваць свае адносіны. А яшчэ Швецыя стала адной з першых краін свету, якая дазволіла вянчанні аднаполых пар. Для нас як для пары, якая разам ужо больш за сем гадоў, гэта вельмі прыемна і важна.
* Вянчанні для аднаполых пар у Швецыі сталі даступныя ў 2009 годзе, у тым жа годзе, за некалькі месяцаў да таго, у краіне быў прыняты новы закон аб шлюбе, які дазваляе парам пабрацца незалежна ад гендару. Аднак магчымасць зарэгістраваць саюз існавала даўно: фармат партнёрства для аднаполых пар шведскі ўрад ухваліў яшчэ ў 1995 годзе. Усынаўляць/удачараць дзяцей аднаполыя пары ў Швецыі маюць права з 2002 года.
Маша: Падтрымка адчуваецца ва ўсім: ад законаў, якія абараняюць нашыя правы, да арганізацый, якія дапамагаюць квір-людзям. Напрыклад, у нашым горадзе ёсць цэнтр для ЛГБТК+, дзе можна атрымаць дапамогу ці паразмаўляць з іншымі людзьмі.
Аня: Самае галоўнае — свабода быць сабой. Я нарэшце магу апранацца, як хачу, не сустракаючы асуджальных поглядаў, трымаць сваю дзяўчыну за руку, адкрыта казаць пра сваю арыентацыю, расказваць пра сітуацыю ў Беларусі. Усяго не пералічыць. Я б параўнала гэтае пачуццё з прыступам астмы, пасля якога ты зноў можаш дыхаць.
Маша: У мяне ёсць права валанцёрыць ці працаваць у любой квір-арганізацыі на выбар, пра што я магла толькі марыць у Беларусі. Ёсць свабода надзець майку з ЛГБТ-сцягам і не быць за гэта пабітай. Ёсць магчымасць здымаць кватэру і адкрыта казаць, што мы з Машай — пара. Гэта вельмі дарагога варта.
— Наколькі лёгка ў Швецыі быць адкрытай лесбіянкай?
Аня: Вельмі лёгка. Тут у гэтым настолькі няма нічога асаблівага, што часам я забываюся, што лесбіянка. Я проста звычайны чалавек, які кахае іншага чалавека, і гэта тое, як мусіць быць. Мы ўвогуле не сутыкаемся з прадузятым стаўленнем. І ва ўніверсітэце, і на працы нашая арыентацыя нікога не цікавіць.
Маша: Усім настолькі няма справы да вашай арыентацыі, што вы нават пачынаеце забываць, што недзе гэта праблема. Часам я ўзгадваю жыццё ў Беларусі і вельмі засмучаюся, што нехта дагэтуль баіцца нават узяць каханага чалавека за руку.
Шведскія каштоўнасці: «Не бягуць працаваць на трох працах»
Маша: Тут ніхто не судзіць цябе за твой выбар, арыентацыю ці вонкавы выгляд. Грамадства пабудаванае на ідэі, што ўсе людзі роўныя і вартыя аднолькавай павагі.
Аня: Мне вельмі блізкая канцэпцыя простага жыцця. Шведы, якіх мы ведаем, не бягуць за багаццем, у іх добрае спакойнае жыццё, і яны проста яго жывуць. Яны не асабліва спяшаюцца, не бягуць працаваць на трох працах — ім дастаткова якаснай базы.
Інклюзія не абмяжоўваецца законамі: яна бачная ў адукацыі, ахове здароўя, працы сацыяльных службаў. Напрыклад, у школах дзяцей з ранняга ўзросту вучаць паважаць адрозненні. Гэта фарміруе пакаленне, якое не баіцца іншага, якое будзе значна менш ксенафобным, чым наша.
Маша: Таксама важна, што сацыяльная падтрымка даступная ўсім. Калі ты сутыкаешся з цяжкасцямі, дзяржава заўсёды падставіць плячо, незалежна ад твайго статусу ці арыентацыі. Пасля Беларусі дзіўна ўсведамляць, што дзяржава можа табе дапамагчы, а не нашкодзіць.
У Беларусі людзі ЛГБТК+ — гэта амаль «нябачная» супольнасць, таму што большасць баіцца адкрыта казаць пра сваю арыентацыю з-за зразумелых прычын. Тут, у Швецыі, ты не адчуваеш сябе чужым, бо цябе не адносяць да групы людзей, якім «час лячыцца». Людзі цябе прымаюць, таму і хавацца няма чаго. Ты ведаеш, што і на працы, і ў нефармальнай атмасферы цябе цэняць за тое, які ты чалавек, а не за тое, з кім ты спіш.
Аня: Законы, якія абараняюць людзей ЛГБТК+, — гэта першае, што я б перавезла ў Беларусь. Але акрамя законаў важна вучыць людзей талерантнасці праз адукацыю і культуру. У Швецыі гэтыя тэмы адкрыта абмяркоўваюцца з дзецьмі, і гэта насамрэч мяняе грамадства.
Маша: Шведы як быццам увогуле не глядзяць на арыентацыю, таму што гэта нічога пра цябе не кажа як пра чалавека. У Беларусі персона-ЛГБТК+ — гэта адразу распуснік, злачынец, гвалтаўнік, грэшнік… І вось мне б хацелася, каб у Беларусі на мяне таксама глядзелі праз прызму маіх якасцяў і дасягненняў, каб арыентацыя была рэччу, якая ўвогуле нікога не датычыць, акрамя мяне і майго партнёра.
Для гэтага найперш мусіць быць свабода слова і права для ўсіх. Патрэбныя людзі, якія будуць працаваць з грамадствам, тлумачыць, што мы такія самыя, як усе. Гэта доўгі і цяжкі працэс, але без яго нічога не зменіцца.
Аўтарка: Martha K.
